Gökçenur Ataman
Türkiye aylar boyunca Ukrayna tahılının dünyaya ihracının önündeki en önemli engel olan Karadeniz’den güvenli geçişin sağlanması maksadı ile bir uzlaşma sağlanması için çaba göstermiştir. Cumhurbaşkanı düzeyinde devam ettirdiği yoğun çabalar sonucu “Tahıl ve Yiyecek Maddelerinin Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Anlaşması” ya da kısaca “tahıl koridoru anlaşması” 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da imzalanmıştır. Anlaşma Rusya ve Ukrayna’nın aynı belgede bir araya gelmediği ama içeriği aynı olan iki ayrı belge şeklinde Ukrayna ve Rusya’nın yanı sıra Türkiye ve BM tarafından imzalanmıştır. Mutabakatın dört ay boyunca geçerli olması ve sonrasında itiraz olmaması halinde yenilenmesi planlanmıştır. Bütün bunlar sonucunda anlaşma Karadeniz üzerinden gıda ihracatı için en ciddi engel olan güvenli güzergah eksikliğini ortadan kaldırarak büyüyen küresel gıda krizlerini hafifletecek büyük bir adım olmuştur.
Rusya’nın Tahıl koridorundan geçiş yapan gemilerin güvenliğini sağlayan Karadeniz’de konuşlu filosuna Ukrayna’nın saldırdığını açıklayarak anlaşmaya katılımını durdurmasının ardından Stéphane Dujarric tarafından, Guterres’in konuya odaklanmak için Cezayir’deki Arap Birliği Zirvesi’ne gidişini bir gün ertelemeye karar verdiğini açıklanmıştır. Şubat 2022’nin sonlarında Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından, silolarda dağlar kadar tahıl yığıldı, gemiler Ukrayna limanlarına güvenli geçiş sağlayamadı ve kara yolları bunu telafi edemediği saptanmıştır. BM yetkililerinin açıklamalarına göre Tahıl koridoru dünya çapında temel gıda fiyatlarında baş döndürücü artışlara katkıda bulunmuştur. Enerji maliyetlerindeki artışlarla birleşince , gelişmekte olan ülkeler borcunu ödeyememenin eşiğine gelmiştir ve artan sayıda insanların kendilerini kıtlığın eşiğinde bulmuştur. Tahıl Koridoru Kasım ayının ikinci yarısında sona erecekti, ancak Rusya ve Ukrayna da dahil olmak üzere tüm taraflar kabul ederse, uzatma seçeneği belirtilmiştir.
Anlaşma, fiyatları düşürmede gözle görülür şekilde başarılı olunmuş ve milyonlarca ton tahılın Ukrayna limanlarından güvenli bir şekilde taşınmasına izin verilmiştir. Eylül ayına kadar, BM ticaret organı UNCTAD Başkanı Rebecca Grynspan ve BM Karadeniz Tahıl Girişimi Koordinatörü Amir Abdulla, tarafından açıklanan verilere göre fiyatların art arda beş ay boyunca düştüğü saptanmıştır.BM ‘nin tahminlerine göre , bu girişim dolaylı olarak yaklaşık 100 milyon insanın aşırı yoksulluğa düşmesini engellemiştir.
Rusya, 2014 yılında ilhak edilen Kırım yarımadasındaki Ukrayna’nın Sivastopol limanındaki gemilere aynı gün düzenlenen saldırıyı gerekçe göstererek anlaşmaya katılımını askıya aldığını duyurmuştur. Bu hareket herkesi şaşırtmış ve gıda fiyatlarında başka bir keskin artışa ilişkin korkuları arttırmıştır. Dünya Gıda Programı Baş Ekonomisti Arif Husain, Rusya’nın kararının çok sayıda ülke için tehlike oluşturduğu belirtmiştir. Dujarric, BM Genel Sekreteri ‘nin Rusya’nın Girişime katılımını askıya almasını sona erdirmeyi amaçlayan yoğun temaslarda bulunduğunu ifade etmiştirç. Bu angajmanın aynı zamanda Ukrayna’dan gıda ve gübre ihracatını kolaylaştırma girişiminin yenilenmesini ve tam olarak uygulanmasının yanı sıra Rus gıda ve gübre ihracatının önündeki kalan engellerin kaldırılmasının da amaçladığı açıklanmıştır
Rusya’nın Tahıl koridorundan geçiş yapan gemilerin güvenliğini sağlayan Karadeniz’de konuşlu filosuna Ukrayna’nın saldırdığını açıklayarak anlaşmaya katılımını durdurmasının ardından Kremlin’den yapılan bir açıklamada, Türkiye ve Birleşmiş Miletler’le görüşmelerinin devam ettiği bildirilmiş ve Rusya’nın son kararı sonrası Ukrayna’dan tahıl sevkiyatı tekrar başlamıştır. Putin, kararın ardından, anlaşmadan çekilme haklarını saklı tuttuklarını belirtmiş ve çekilseler bile bunun Ukrayna’dan Türkiye’ye yapılan tahıl sevkiyatının engellenmeyeği kaydedilmiştir. Tahıl Koridorunun oluşmasında önemli rolü olan Ankara ‘dan önemli açıklamalar yapılmıştır.. Konunun tüm insanlığı ilgilendirdiği için savaştan ayrı tutulması gerektiğine dikkat çeken Bakan Çavuşoğlu, “Her iki ülkenin ihraç ettiği ürünlere özellikle gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin ihtiyacı var. Türkiye olarak bu çabalarımızı sürdüreceğiz. Sayın Cumhurbaşkanımızın Putin ve Zelenskiy ile bugünlerde bir görüşmesi olacak” ifadeleri olumlu tepkiler yaratmıştır. Lavrov bana, Rusya’nın ihraç etmeye çalıştığı tahıl ve gübrenin önündeki engellerin halen devam ettiğini söyledi. Bununla ilgili Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Guterres’e de mektup yazmışlar, bugün onun bir kopyasını da gönderecekler.
Biz de süreci yakından takip ediyoruz. En başta mutabakata varıldığı gibi tahıl sevkiyatının devam etmesi için sorunların aşılması lazım diyerek barışı vurgulayan Çavuşoğlu ve yine mutabakata varıldığı Rus tahıl ve gübresinin ihracının önündeki engellerin kaldırılması lazım. Her iki ülkenin ihraç ettiği ürünlere özellikle de gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin ihtiyacı olduğunu vurgulamıştır.
Tüm bu inişli çıkışlı gelişmeler bize BM yetmiş yedinci genel kurulu için New York’a giden Putin ile ABD Başkanı Biden arasında tam beş saatlik basına kapalı bir toplantıyı hatırlatmaktadır. ABD ve Rusya burada bir uzlaşma zemini buldular mı bilinmemekle beraber bu görüşmenin hemen ardından Rusya’nın Ukrayna topraklarının bir bölümünü ilhak etmesi ve bu ilhaka karşı AB ülkelerinin Rusya’ya karşı sekizinci yaptırım paketini onaylaması ve İran’da rejime karşı geniş çaplı olayların başlaması, Rusya’nın tahıl koridoru sürecini askıya alması ABD ve Batının Rusya ile pek de anlaşmış olmadıkları kanaatini güçlendirdiği gözlenmektedir.